Đầu tư công ty qua quá trình IPO (Initial Public Offering – Phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng) là một bước quan trọng đánh dấu sự phát triển của doanh nghiệp. Dù mang lại nhiều lợi ích như tăng cường vốn và uy tín thương hiệu, IPO cũng mang đến những thách thức đặc biệt trong việc duy trì quyền kiểm soát công ty. Mất quyền kiểm soát công ty sau IPO có thể dẫn đến nhiều hậu quả không mong muốn, khiến các nhà sáng lập và ban lãnh đạo mất đi tầm kiểm soát và định hướng của công ty mà mình đã gây dựng.
Thế nào là mất quyền kiểm soát công ty sau IPO?
Nắm quyền kiểm soát trước IPO
Trước khi bước vào giai đoạn IPO, các nhà sáng lập thường nắm giữ phần lớn cổ phần và do đó, họ có quyền kiểm soát cao hơn đối với các quyết định chiến lược của công ty. Điều này giúp họ bảo vệ tầm nhìn và định hướng phát triển của doanh nghiệp mà không phải chịu áp lực từ các cổ đông ngoài.
Sự phân tán cổ phần sau IPO
Quá trình IPO làm phân tán cổ phần của công ty ra thị trường công khai. Khi một phần lớn cổ phần được bán ra và phân bổ cho các nhà đầu tư bên ngoài, các nhà sáng lập và hội đồng quản trị có thể mất đi quyền kiểm soát tuyệt đối. Ví dụ, nếu các nhà đầu tư chiến lược hoặc quỹ đầu tư mạo hiểm mua một phần lớn cổ phần, họ có thể sở hữu quyền biểu quyết mạnh mẽ, từ đó ảnh hưởng đến các quyết định quan trọng của công ty.
Trường hợp điển hình của mất quyền kiểm soát
Một ví dụ điển hình của mất quyền kiểm soát là trường hợp của công ty Yahoo! Khi Yahoo! thực hiện IPO, họ đã bán một phần lớn cổ phần cho công chúng và bị quỹ đầu tư Third Point lấy quyền kiểm soát. Quỹ này sau đó đã buộc giám đốc điều hành đương nhiệm phải từ chức và thay thế bằng người do họ đề cử. Đây là một minh chứng rõ ràng cho thấy mất quyền kiểm soát có thể dẫn đến sự thay đổi lãnh đạo không mong muốn và ảnh hưởng đến chiến lược dài hạn của công ty.
Các sai lầm phổ biến dẫn đến mất quyền kiểm soát công ty
Thiếu sự chuẩn bị cho các biến cố
Một sai lầm phổ biến là các nhà sáng lập không chuẩn bị đầy đủ cho các biến cố có thể xảy ra sau IPO. Họ có thể bị bất ngờ bởi sự can thiệp của các cổ đông mới muốn thay đổi chiến lược kinh doanh hoặc đội ngũ quản lý. Ví dụ, trường hợp của WeWork khi quỹ đầu tư SoftBank vào cuộc đã dẫn đến thay đổi hoàn toàn trong lãnh đạo và chiến lược kinh doanh.
Đánh giá thấp sức mạnh của cổ đông lớn
Các công ty thường đánh giá thấp sức mạnh của cổ đông lớn. Khi một nhà đầu tư hoặc một nhóm cổ đông sở hữu phần lớn cổ phần, họ có khả năng hợp lực để thay đổi ban lãnh đạo hoặc chiến lược phát triển công ty. Trường hợp của Uber là một minh chứng, khi quỹ đầu tư Benchmark Capital đã đưa ra những quyết sách quan trọng, buộc Travis Kalanick, nhà sáng lập, phải từ chức khỏi vị trí CEO.
Thiếu chính sách bảo vệ quyền lợi sáng lập viên
Nhiều công ty không xây dựng đủ các chính sách hoặc cơ cấu bảo vệ quyền lợi của các nhà sáng lập và ban lãnh đạo sau IPO. Các chính sách như cổ phiếu dual-class (cổ phiếu 2 loại) có thể giúp bảo vệ quyền kiểm soát nhưng nếu thiếu đi, các nhà sáng lập có thể dễ dàng bị các cổ đông khác chi phối. Công ty Snap Inc. đã áp dụng mô hình cổ phiếu dual-class, trong đó cổ phiếu của các nhà sáng lập có quyền biểu quyết cao hơn, giúp họ duy trì kiểm soát ngay cả khi bán một phần đáng kể cổ phần ra thị trường.
- Mất quyền kiểm soát công ty sau IPO: Chính sách bảo vệ quyền lợi sáng lập viên
Vai trò của kế hoạch tài chính trước khi IPO
Chuẩn bị kế hoạch chi tiết
Một kế hoạch tài chính chi tiết là nền tảng vững chắc giúp các doanh nghiệp chuẩn bị chu đáo cho giai đoạn sau IPO. Kế hoạch này cần bao gồm mọi khía cạnh từ việc phân bổ cổ phần, quản lý nguồn vốn thu được, đến việc dự trù các chi phí vận hành và đầu tư tương lai. Một ví dụ điển hình là công ty Facebook, trước khi IPO đã có kế hoạch tài chính rõ ràng giúp họ sử dụng hiệu quả nguồn vốn mới để mở rộng mạng lưới người dùng và cải thiện nền tảng công nghệ.
Định giá công ty chính xác
Định giá công ty một cách chính xác là yếu tố quan trọng để thu hút nhà đầu tư và đảm bảo rằng lượng cổ phần bán ra không gây thiệt hại mất quyền kiểm soát công ty sau IPO. Nếu định giá quá thấp, công ty sẽ phải bán nhiều cổ phần hơn để thu về lượng vốn cần thiết, điều này có thể dẫn đến phải mất quyền kiểm soát công ty sau IPO. Ngược lại, định giá quá cao có thể làm mất kỳ vọng của nhà đầu tư và ảnh hưởng đến niềm tin thị trường.
Làm thế nào để xây dựng cấu trúc cổ phần hiệu quả?
Cổ phiếu dual-class
Sử dụng mô hình cổ phiếu dual-class là một trong những cách hiệu quả để bảo vệ tránh mất quyền kiểm soát công ty sau IPO của nhà sáng lập và ban lãnh đạo. Trong mô hình này, công ty phát hành hai loại cổ phiếu: một loại có quyền biểu quyết cao dành cho các nhà sáng lập và một loại có quyền biểu quyết thấp hơn dành cho nhà đầu tư công chúng. Alphabet Inc., công ty mẹ của Google, đã áp dụng mô hình này, giúp các nhà sáng lập Larry Page và Sergey Brin duy trì quyền kiểm soát đối với các quyết định chiến lược của công ty.
Thiết lập các điều khoản ưu tiên
Điều khoản ưu tiên cho các nhà sáng lập và lãnh đạo cấp cao có thể được thiết lập trong Điều lệ công ty. Các điều khoản này có thể bao gồm quyền ưu tiên mua lại cổ phiếu, quyền từ chối đầu tiên đối với các quyết định cụ thể, hoặc các thỏa thuận đặc biệt bảo vệ quyền lợi trong trường hợp bị thâu tóm hoặc sáp nhập. Trường hợp của Facebook với việc Mark Zuckerberg giữ quyền kiểm soát tối cao thông qua các điều khoản này là một ví dụ điển hình.
Thiết kế kế hoạch ESOP hợp lý
Kế hoạch quyền chọn cổ phiếu cho nhân viên (ESOP) cần được thiết kế một cách hợp lý để không làm mất quyền kiểm soát công ty sau IPO của các nhà sáng lập trong dài hạn. Khuyến khích nhân viên thông qua ESOP có thể tăng cường động lực làm việc và gắn kết với công ty, nhưng việc phân bổ và thời hạn nắm giữ cổ phiếu phải được tính toán kỹ lưỡng để không làm ảnh hưởng đến sự kiểm soát cổ phần.
- Mất quyền kiểm soát công ty sau IPO: Xây dựng quan hệ tốt với nhà đầu tư
Chiến lược duy trì tránh mất quyền kiểm soát công ty sau IPO
Xây dựng mối quan hệ tốt với nhà đầu tư
Duy trì mối quan hệ tốt với nhà đầu tư là yếu tố then chốt giúp không mất quyền kiểm soát công ty sau IPO. Các buổi gặp gỡ định kỳ, báo cáo tài chính minh bạch, và các buổi hội thảo cập nhật tình hình kinh doanh giúp tạo lòng tin và giảm bớt căng thẳng giữa ban lãnh đạo và cổ đông. Salesforce đã thực hiện xuất sắc việc này, xây dựng lòng tin vững chắc với nhà đầu tư, giúp họ tiếp tục đầu tư vào các dự án lớn và chiến lược mở rộng.
Biểu quyết ủy quyền
Một chiến lược quan trọng khác là sử dụng biểu quyết ủy quyền. Điều này cho phép các nhà sáng lập có thể giữ lại tránh mất quyền kiểm soát công ty sau IPO thông qua sự hỗ trợ của các cổ đông trung thành. Biểu quyết ủy quyền cũng giúp tập trung quyền lực biểu quyết trong tay một nhóm nhỏ, giảm thiểu rủi ro từ sự phân tán quyền lực biểu quyết.
Tăng cường vai trò của Ban cố vấn
Ban cố vấn đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và quyết sách chiến lược cho công ty. Bổ nhiệm các thành viên ban cố vấn uy tín và có kinh nghiệm sẽ tăng cường hiệu quả quản lý và quyết định, giữ vững tầm nhìn và giá trị của công ty. Amazon đã bổ nhiệm nhiều chuyên gia hàng đầu thế giới vào Ban cố vấn để hỗ trợ CEO Jeff Bezos trong việc đưa ra những quyết định quan trọng, giúp công ty vượt qua những thử thách sau IPO.
Kết luận
IPO mang lại nhiều cơ hội nhưng cũng đầy rẫy những thách thức về mất quyền kiểm soát công ty sau IPO. Các nhà sáng lập và ban lãnh đạo cần chuẩn bị kỹ lưỡng, xây dựng một chiến lược tài chính và cấu trúc cổ phần hợp lý, cũng như áp dụng các biện pháp bảo vệ quyền lợi của mình đối với các cổ đông bên ngoài. Qua việc nắm vững kiến thức và triển khai các chiến lược phù hợp, doanh nghiệp sẽ có thể gia tăng giá trị và giảm thiểu rủi ro mất quyền kiểm soát công ty sau IPO, đảm bảo phát triển bền vững và thành công lâu dài.
